Deze vakantie was ik in Trentino, Merano en de Elzas. Officieel Italië en Frankrijk. Maar het ziet er anders uit, het smaakt anders, het klinkt anders, het voelt anders. Dat stuk Noord-Italië was lang Oostenrijks. Er werd om gevochten in de Eerste Wereldoorlog, en toen werd het Italiaans grondgebied. In Merano moest in 1943 zelfs de meerderheid van de Zuid-Tirolers de stad verlaten en naar Duitsland vertrekken, op grond van een overeenkomst tussen Hitler en Mussolini. Na 1945 kwam slechts een deel van hen terug. Alle Duitse namen van straten, pleinen, parken, monumentale gebouwen en stadswijken waren inmiddels vervangen door Italiaanse. Ook standbeelden die niet voldeden aan de nationale geschiedschrijving werden vervangen door historische Italianen. Dat is zo’n 80 jaar geleden – echt nog niet zo gek lang. De baas wilde het, dus het geschiedde. De structuur wijzigde.

En nu? Nu word je er in het Duits aangesproken, er is Tiroler klederdracht, de muziek is Duits, het eten Duits-Oostenrijks. De cultuur bleef. Want cultuur leeft in verhalen, in rituelen en symbolen. Cultuur beweegt traag, maar o zo krachtig.

En dat is in organisaties niet anders. Je kunt je structuur opnieuw tekenen, afdelingen herschikken en processen optimaliseren, maar als je de cultuur niet begrijpt – als je de onderstroom niet hoort of voedt –, verandert er niets wezenlijks. Cultuur vat je ook niet in enquêtes. De sleutel ligt in kijken en vooral in luisteren.

Wat zijn de verhalen die mensen vertellen? Welke gebeurtenissen zijn tekenend voor ‘hoe we het hier doen’? En wat zeggen die verhalen over wat er schuurt, of over welk verlangen er leeft? Verhalen kunnen wat een structuur nooit kan: verbinden.

Want dat is wat grenzen ook kunnen zijn. Niet alleen een streep op de kaart, maar een moment van overgang. Een plek van ontmoeting. Een reden om even stil te staan. Dus sta je als organisatie op zo’n grens, op een kruispunt? Vergeet dan de cultuur niet.Vind, vorm en vertel verhalen. Zoek en geef betekenis. Ontwikkel symbolen en rituelen om afscheid te nemen van het oude en het nieuwe te verankeren. En heb geduld, maar geloof. Zoals gezegd: cultuur beweegt traag, maar is o zo krachtig.